Złe tłumaczenia

Cześć i czołem!

Znacie ten skecz? Jeśli nie, koniecznie się zapoznajcie – wprowadzi nas on w dzisiejszy temat. Rzecz będzie o złych tłumaczeniach.

Tak, wiem, pewne wielu z Was przychodzi teraz do głowy pewne nazwisko. Łoziński. (Nie)sławny tłumacz Tolkiena. Rozczaruję Was jednak – o tym panu mowy nie będzie. Po pierwsze dlatego, że artykuł rozrósłby się niepomiernie, a po drugie – posiadam wydanie Władcy Pierścieni drugie poprawione w powyższym tłumaczeniu, gdzie powrócono do nazw oryginalnych (mimo wyraźnego oporu ze strony tłumacza) i mimo pewnych baboli uważam je za całkiem dobre. Bez mała doktorat można by napisać również o tłumaczeniach książek Lucy Maud Montgomery, zwłaszcza cyklu o Ani. Artykuł ten będzie jednak skupiał się raczej na ciekawostkach i zasygnalizowaniu pewnych kwestii.

Zacznijmy może od tak zwanych false friends – wyrazów, mających w obcym języku podobne brzmienie/pisownię, ale zgoła inne znaczenie. Rozmaite przykłady takowych słów można znaleźć np. tutaj i tutaj. Z tego, co zauważyłam, istną plagą jest błędne przekładanie sympathy (poprawnie współczucie) – sympatia, pathetic (żałosny) – patetyczny i purple (fioletowy) – purpurowy. Fascynujące jest także, zwłaszcza na szabloniarniach, przekładanie credits jako kredyty (czyżby bankowe? na jaki procent?), kiedy zamiast tej nader nieudolnej kalki można by użyć choćby polskiego słowa źródła.

Innym problemem jest dosłowne tłumaczenie związków frazeologicznych, czy, używając angielskiej terminologii, idiomów. Przytoczę tutaj przykład z pewnego filmu:

Oryginał:

Father: Thank you, son.

Son: You're welcome. 

I tłumaczenie: 

Ojciec: Dziękuję, synu.

Syn: Witaj, tato! 

Dla nie władających językiem angielskim – you’re welcome to zwrot grzecznościowy, oznaczający mniej więcej tyle, co nasze nie ma za co. Na kanwie takich pomyłek powstało sporo dowcipów językowych – niektóre z nich można obejrzeć tutaj.

Niestety, na dosłowne przetłumaczenie dowcipów zdecydował się również tłumacz nowej wersji Błękitnego zamku. Mamy więc taki żart:

– Co jest największym wrogiem kobiety?

– Tymianek.

Bez sensu, prawda? Spójrzmy jednak na oryginał.

– What is the greatest enemy of woman?

– Thyme.

Zachodzi tutaj gra słów; angielskie słówko thyme wymawia się tak jak time (czas).

Moim osobistym i absolutnym faworytem jest jednak, pochodzący z opisu jednego z odcinków Hannibala copycat killer (zabójca naśladujący schemat morderstw innego zbrodniarza), przetłumaczony jako… klon kociego mordercy.

Zanim jednak powstał Hannibal, był (skądinąd znakomity; tak, nie powstrzymam się, lubiłam Willa Grahama, zanim to było modne) Manhunter.

W Manhunterze, a także książce, na kanwie której powstał, Czerwonym smoku, występuje przestępca, któremu media nadają przydomek Tooth Fairy. Najoczywistszym tłumaczeniem wydawałaby się więc Wróżka Zębuszka czy Zębowa Wróżka. Nie wiedzieć czemu, tłumacze starannie ów wariant omijali. Była więc Szczerbata Lala, Ząbek, Piękny Ząbek – najbardziej frapującą zdaje się jednak ścieżka myślowa tłumacza, który zdecydował się na Mleczaka. Dlaczego akurat Mleczak, a nie Kieł albo Przedtrzonowiec? Cóż, zapewne pozostanie to słodką tajemnicą.

Przechodząc do tematu innego słynnego detektywa – mam silne podejrzenia, że wydawnictwo Piątek Trzynastego do tłumaczenia swoich książek zatrudnia niezbyt utalentowanych gimnazjalistów. Rzućmy okiem na kilka cytatów z Mumii zmartwychwstałej Arthura Conan Doyle’a:

Prowadzi pani grę narzędziami ktore są z obu stron silnie wyostrzone. I łatwo skaleczyć nimi te delikatne paluszki!...

To najbardziej karkołomny jeździec w całej Anglii.

Gość miał poważny i energiczny wyraz twarzy, jaki spotyka się zazwyczaj u ludzi, którzy ujeżdżają dzikie konie, bądź trzymają w ryzie [papieru chyba] niegrzecznych chłopców. 

Na początku Tajemnicy Shoscombe Holmes wykrzykuje: It is glue!, czyli po prostu To klej! Tłumaczowi klej nie wystarczył, bo wstawił tam... karuk. Owszem, karuk to rodzaj kleju, ale ilu osobom to cokolwiek mówi i dlaczego tłómocz zdecydował się na coś takiego? Kawałek dalej spaniele zamienił na wyżły, nie wiem, może akurat do spanieli żywi antypatię.

A skoro jesteśmy przy temacie kryminałów – zgadnijcie, jak lektor CSI przeczytał kwestię, w oryginale brzmiącą So, are you going to say 'the game's afoot'? Tak, w rzeczy samej: To znaczy, że akcja będzie na piechotę?

Z nieco innej beczki – przychodzi zbrodniarz do konfesjonału i mówi Forgive me father because I killed a few men (Przebacz mi, ojcze, bo zabiłem kilku ludzi).  A lektor na to: Pobłogosław mi, ojcze…

No cóż, wydaje mi się, że wystarczy poziom inteligencji ameby, żeby wiedzieć, że za popełnienie grzechu śmiertelnego się nie błogosławi. Choć, z drugiej strony, skoro tłumacz Ojca chrzestnego mylił chrzest z bierzmowaniem…

Przechodząc do zgoła innych, lżejszych klimatów, bo baśni – poczciwy Puchatek na skutek nieudolnych tłumaczy musiał przeżywać niemały kryzys tożsamościowy. Swojski Kubuś Ireny Tuwim stał się w innym przekładzie… Fredzią Phi-Phi. Niestety, tłumaczka w szale poprawności politycznej najwyraźniej zapomniała o researchu – oryginalny Winnie nie pochodzi od żeńskiego imienia Winifreda, a Winnipeg, kanadyjskiego miasta, Kubuś zaś w oryginale był chłopcem.

Niemniej, zmiana płci uczłowieczonym zwierzętom ze względu na rodzaj gramatyczny to zabieg wcale nierzadki. Czi-Czi z Doktora Dolittle, Bagheera z Księgi dżungli czy Wydra z O czym szumią wierzby w oryginale były płci męskiej.

Nie chcąc wzbudzać podejrzeń, że moje zainteresowania są cokolwiek dziwne i ograniczają się do kryminałów i bajek, przejdę do innej, popularnego nurtu: fantastyki.

Na pierwszy ogień idzie Pieśń lodu i ognia, przekład, który wywołuje u mnie bez mała tik nerwowy. Jestem w stanie przymknąć oko na to, że tłumacz przełożył tylko te nazwy własne, które było mu wygodniej (bo dlaczego Casterly Rock i Riverrun, ale Koniec Burzy i Orle Gniazdo? Dlaczego Littlefinger i Blackfish, skoro Wronie Oko czy Mokra Czupryna?), ale innych żenujących potknięć nie mogę przełknąć. Kwestią niepojętą pozostaje dla mnie korekta tych książek – dlaczego ktoś przepuścił ubieranie sukni czy zbroi? Dlaczego tłumacz nie zna odmiany przez przypadki oraz cierpi na dysguglię i przez kilka tysięcy stron muszę cierpieć, patrząc na Jaime’a? (Aczkolwiek muszę zaznaczyć, że od Uczty dla wron mamy już poprawnego Jaimego czy Jaimem) Dlaczego używa słowa szyji? Niezbadaną jest dla mnie także paranoja tłumacza (pierwszego tomu, bo kolejne tłumaczył inny) na punkcie zwrotu for certes. Używają go wszyscy nagminnie, chłopi na równi z lordami, a zadałam sobie trud sprawdzenia oryginału i  powyższy zwrot nie występuje w nim absolutnie nigdzie – postać zwykle mówi coś w stylu „ach”, „tak”, bądź cokolwiek innego, mającego z owym zwrotem jeszcze mniejszy związek.

Jeśli chodzi o samowolkę tłumaczy, warto wspomnieć też o Andrzeju Polkowskim, odpowiedzialnym za przekład Harry’ego Pottera, który odpowiedzialny jest choćby za jeszcze większe przerysowanie Dursleyów.

Spójrzmy na ten przykład: Mrs. Dursley looked shocked and angry. (Pani Dursley wyglądała na zszokowaną i rozgniewaną). U Polkowskiego brzmi to Pani Dursley spojrzała na niego wzrokiem zdumionego bazyliszka. Licentia poetica? Prawda, tłumacz powinien przede wszystkim oddać sens zdania, a nie jego budowę, jednak jak daleko może sięgać ingerencja w tekst?

Pozostawiam was z tym pytaniem – może ten artykuł nie ma wielkich walorów dydaktycznych, mam jednak nadzieję, że dowiedzieliście się kilku ciekawostek.